Inspiratie bronnen en eye openers
de vroege jaren van een beginnende bedrijfsarts
In den beginne…
Twee boeken waren mijn leidraad in het begin van mijn carrière ( 1980) als bedrijfsarts. Achteraf bekeken geven die mijn eigen - nog steeds bestaande - spagaat tussen de praktijk en de theorie mooi weer.
Ik kan me eigenlijk niet meer herinneren welke ik het eerst heb gelezen: Werk van Martin Schouten of Arbeids en bedrijfsgeneeskunde van Burger. De eerste kostte fl 34.50 en de tweede was beduidend goedkoper, want slechts fl 12.50 bij de Slegte. Het eerste is een journalistieke rondgang (sappig en puntig geschreven) met veel human interest, de laatste het eerste echte handboek op mijn vakgebied – 735 pagina’s dik. Alle auteurs – grootheden uit de jaren zestig - zijn reeds gaan hemelen.
In Werk (uitgegeven in1978) interviewt de Haagse Post journalist Martin Schouten 50 mensen over wat ze nou eigenlijk doen voor de kost en hoe ze daarover denken. Een jaar lang heeft Schouten geluisterd naar mensen die over hun werk vertelden: over vak, hun baas, hun collega's, hun leven - wat ze zich van hadden voorgesteld en hoe het geworden is. Van de binnenschipper ( 'de romantiek is er vanaf gevaren') tot de makelaar ('je privé leven raakt een beetje in het geding, drie jaar geleden ben ik gescheiden'). Hij heeft over een golfterrein gewandeld met de man die het gras groen moest houden (greenkeeper), heeft pils zitten hijsen met een postbode (‘ze denken wel eens dat het een of ander imbiciel beroepie is’) en is doorgezakt met de uitsmijter van een nachtcafé. Kortom: het alledaagse werkleven. Prachtig.
Het Handboek Arbeids en Bedrijfsgeneeskunde van de grondlegger van de Nederlandse Bedrijfsgezondheidszorg Prof dr GCE Burger (!974) tikte ik bij de Slegte op de kop ( 1980). Gefascineerd heb ik het doorgebladerd en later grondig bestudeerd. Het geeft een mooi inkijkje in de klassieke bedrijfsgezondheidszorg. En nog steeds kijk ik er af en toe even in. Elke keer valt me weer op hoe breed én toch diepgaand het handboek is samengesteld, én hoe pijnlijk ver het huidige werk van de bedrijfsarts van de grondbeginselen van de sociale geneeskunde is afgedreven. Een monumentaal boek - type old school.
Vlak daarna:
De boeken Overspanning van de Arnhemse psychiater Kraft (geschreven in 1972, en gevonden in de Slegte 1982) en Verlaag het Ziekteverzuim van Verbaan (1991) zorgden vervolgens voor de broodnodige verdieping voor mijn werk en waren echte eye openers. Alle twee de boekjes zijn nauwelijks meer dan 150 pagina’s dik, maar absolute briljantjes.
Overspanning van Kraft is –naar mij weten - het eerste (nederlandstalige) boek dat over het begrip overspanning is geschreven. Hoe alledaagser, hoe minder erover bekend is, lijkt het wel. Omdat het veel patiënten casussen bevat is het na bijna dertig jaar nog steeds de moeite waard om door te neuzen. Vooral het oude begrippengebruik ( managers ziekte, geldingsbehoeftigen, geringe frustratie tolerantie, zondagsneurose, aggraverende beelden, deviantie) roepen de sfeer van jaren zestig en zeventig weer geheel op. Aangezien de mensch an sich niet veel veranderd is, is het boek nog steeds het lezen waard.
Verzuim omlaag is het verslag van Daan Verbaan als HR projectleider bij Philips in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Baanbrekend in zijn praktische toepassingen. Ik las erover in de krant; het boekje was met allerlei toeters en bellen,waaronder het beroemde communicerende vat in een verzuimkoffertje te bestellen voor - even uit mijn hoofd - fl.125.=. Dat ging mijn toenmalige budget helaas te boven. Ik heb er nu nog spijt van, want het was een absolute klassieker.
De charismatische Verbaan - klein van stuk - was een buitengewoon begenadigd spreker en ging als een moderne management goeroe avant la lettre het gehele land om zijn kunsten te vertonen. Hij is de grondlegger van het latere Falke en Verbaan Groep en dé one liner: ziekte overkomt je, verzuim is een keuze. Briljant ook in de oplossingsgerichte strategie en in de kern nog steeds actueel: gedrag staat centraal en niet de medische klacht of claim op ziekteverlof gecombineerd met een uiterst praktische onderhandelingstechniek. Weinigen zullen meer invloed in Hrm land hebben gehad als Verbaan. Baanbrekend eigenlijk. Later is het boek geupdated en uitgegeven onder de titel Effectieve Verzuimbeheersing.
Diepe indruk maakte ook in die tijd het boek ‘A fortunate man’ van de Engelse schrijver John Berger en de fotograaf Jean Mohr over de Engelse plattelands dokter John Sassall. Korte zinnen en prachtige zwart wit foto’s. Hoe kun je een werkleven mooier beschrijven en ‘pakken’- in de beste tradities van de VPRO documentaires als het Gat van Nederland ( Cherry Duyns en Hans Keller). Door sommigen gezien als het mooiste boek over de ‘general practice’.: “he never seperates an illnes from the total personality of the patient; in this sense he is the opposite of the specialist; he does not believe in maintaining his imaginative distance – he must come close enough to recognize the patient fully”. Recent herdrukt en nog steeds verkrijgbaar. Het boek krijgt nog meer lading als ik – een paar jaar geleden later te verneem - dat Sassall (na meerdere depressies) zelfmoord heeft gepleegd.
En later:
In 1991 verscheen het eerste serieuze corporate biografie: Kortsluiting van Marcel Metze over de bijna ondergang van Philips en Jan Timmer en de grote schoonmaak ( Operatie Centurion). Voor het eerst kijken in de diepste krochten van een grote organisatie en de achterkant van een bedrijf, de plek waar de bedrijfsarts zich meestal ophoudt. Ronduit fascinerend dus. Later volgden een lange rij van dit soort beschrijvingen met als recente klappers: het drama Ahold en de Prooi van Jeroen Smit.
Even indrukwekkend, maar van een geheel andere orde, was het boek Ver Heen – verslag van een depressie van de Amsterdamse pyschiater en hoogleraar PC Kuiper ( de schrijver van het even beroemde als in de anti psychiatrie jaren zeventig beruchte boek Neurosenleer). Het is een dramatisch en persoonlijk verslag van een dokter/psychiater die te maken krijgt met een ernstige depressie die hij vroeger zelf bij vele patiënten behandeld had. Het is indringend en fascinerend verslag door de doolhof van de menselijke geest, aldus de recensent van de Limburger op de achterflap van het boek. Niets minder is waar. Ik werd pijnlijk dichtbij geraakt, zo dichtbij de diepten van een depressie
De Aartsvaders van Wim Wennekes ( ‘de man met het gele koffertje’) ging erbij mij ook in als koek. Wennekes – een begenadigd schrijver en verteller - beschrijft de grondleggers van het Nederlandse bedrijfsleven (Philips, Unilever, Mees Pierson, Shell, KLM, Fokker, Gist Brocades. Verplichte literatuur voor iedereen die geïnteresseerd is in het Nederlandse bedrijfsleven. Dus verplichte kost voor alle bedrijfsartsen. Wennekes overtreft zich zelf later met zijn prachtige beschrijving van de Gouden Eeuw en het ontstaan van de VOC ( de eerste multinational ter wereld) in Gouden Handel- de eerste Nederlanders overzee, en wat zij daar haalden. Eén van de eerste boeken over de VOC ( nog voor de grote hausse)
