inspiratie bronnen en eye openers - deel 2: recente jaren

Inspiratiebronnen en eye opener - deel 2: de recente jaren

Johan Cruijff

Het boekje ‘Je moet schieten, anders kun je niet scoren' was voor mij een echte eye opener. Henk Davidse verzamelde honderden citaten van ons nationale voetbal icoon Johan Cruijff. Het grappige is: als je de bal nu eens vervangt door de ziekmelding dan blijken er grote overeenkomsten te bestaan tussen het voetbalspel en het ‘spelletje’ verzuimbeheersing.

Zo orakelt Cruijff ‘om te beginnen er is maar één bal en die moet je dus hebben, maar waar het dus omgaat is: wat doe je met die bal ?’. Dat geldt even zo goed voor een ziekmelding. Vaak is trainen op de balcontrole bij een leidinggevende een absolute must en/of kan de passing (van de ziekmelding) in de organisatie sterk verbeterd worden.

Nog zo’n mooie uitspraak: ‘In het voetbal zijn er bepaalde wetten. Één wet is: het middenveld is de weegschaal van je elftal’. Het middenveld in de organisatie wordt gevormd door het midden management, de leidinggevenden. Daar draait de organisatie op. En die spelen ook bij verzuimbeheersing een cruciale rol.

Of neem deze: ‘over een wedstrijd genomen ben ik twee en half à drie minuten aan de bal. Het komt erop aan wat je daarnaast doet. Om het initiatief, waar sta je,wat doe je, wat kan er gebeuren. Dat werken zonder bal( lees ziekmelding) gebeurt veel te weinig’. Prachtig.

Ik heb een elftal uitspraken van Cruijff becommentarieert naar verzuimbeheersing op een A4tje gezet en gebruik deze nog steeds zeer frequent in mijn workshops over verzuimbeheersing. Steeds weer blijkt hoe ijzersterk de metafoor is.

Over Cruijff en leiderschap schreef Pieter Winsemius schreef in 2004 het aardige boek: "Je gaat het pas zien als je het doorhebt. Ook van harte aan bevolen.

Strategisch Coachen

De beste cursus die ik ooit volgde was Strategisch Coachen van psychotherapeut en management consultant Maarten Kouwenhoven. Kouwenhoven borduurt voort op de principes van de Transactionele Analyse (TA), systeemdenken en ethologie. Zijn coachingsmatrix ( feiten, probleem, doel, actie) combineert alles wat een echte werkzaam model moet hebben: het is eenvoudig, doch doordacht; het simplificeert, maar maakt inzichtelijk; het structureert het denken en biedt daardoor oplossingen. Zeer sterk denkgereedschap dus. Zijn handboek ligt daarom altijd onder handbereik om steeds weer even in te neuzen. Verplichte stuff voor elke bedrijfsarts. Ik gebruik de coachingsmatrix regelmatig in smt’s om ingewikkelde casussen door de leidinggevenden te laten analyseren. Dat werkt buitengewoon verhelderend.

Ratten in het organisatie riool

‘Hoe wordt ik een rat? - over de kunst van konkelen en samen zweren - van Joep Schrijvers maakte me blij. Eindelijk iemand die opschreef ( in grappige stijl) wat we allemaal wel weten, maar toch liever niet willen zien: een organisatie is soms gewoon een riool. Een riool met ratten.

Vaak moet ik aan vrienden en/of bekenden uitleggen wat het vak van bedrijfsarts nou eigenlijk inhoud. Mijn kortste samenvatting: de bedrijfsarts is het doucheputje van de organisatie. Want: aan de achterkant van de organisatie – de natuurlijke habitat van de bedrijfsarts – komt alle derrie van de club ooit bij de bedrijfsarts langs. Daarom is een nieuwsjaarsreceptie is dus niet altijd een pretje om te zijn. Je ziet teveel en je weet teveel – zaken die je eigenlijk misschien toch liever niet had geweten of gezien.

Joep Schrijvers boek is een stevig antidotum tegen de de opgeblazen positivo cultuur. Tjakka !

Over onze binnenkamer

De mensenkenners. Dat was tot voor een paar jaar geleden de zakelijke one liner van de Arbo Unie. Ik heb me daar altijd verschrikkelijk aangestoord. Wat een hoogmoed. Iemand die iets van psychologie begrepen heeft weet dat mensen buitengewoon ingewikkeld in elkaar zitten. Weinigen hebben dat mooier beschreven als Irvin D Yalom, Amerikaans west coast psychiater. Mijn favorieten van hem zijn De Therapeut en vooral Therapie als geschenk. In dit laatste boek geeft hij zo’n honderd adviezen aan de hand van kwesties uit de dagelijkse therapeutische praktijk. zoals: hoe obstakels voor groei weg te nemen, de rol van empathie. waarom het werken in het hier-en-nu van belang is, over de risico’s én de zonnige zijden van het vak. Mooie denkstof voor de bedrijfsarts én wat een wijsheid.

Modellenbouwen

Ik heb vroeger altijd graag modelvliegtuigjes uit de Tweede Wereldoorlog in elkaar gezet: Spitfires, Avro Lancasters, en B17 Vliegende Forten. Ik heb iets met modellen. Zo ook met management modellen. Hoe kan je een complexe situatie op hoofdlijn schetsen, hoofd en bijzaken scheiden en toch het inzicht behouden. Intrigrerend vind ik dat. Sommigen modellen spreken me erg aan ( de coachingsmatrix), anderen zeggen mij weinig (de swot analyse).

Mooie overzichtsboeken zijn de laatste jaren verschenen, met name van Berenschot. Maar 75 Management modellen van Marijn Mulders en Models, businessmodellen met body – bedrijfskundige denken en kijken naar organisaties vind ik de prettigste. Deze kunnen de basis vormen voor denkgereedschap voor de organisatie gerichte bedrijfsarts. Met welke modellen kan de bedrijfsarts in de dagelijkse praktijk uit de voeten ? Een terra incognita ligt klaar ter ontsluiting voor de nieuwsgierige bedrijfsarts.

Werkplezier

Bij toeval (?) liep ik tegen het boek De zeven bronnen van arbeidsvreugde op. Toch niet weer zo’n onuitstaanbaar ( als je maar wil – dat is het verschil ) positivo boek schoot door mijn hoofd. Ik bleef hangen op de voorplaat. Verrassend ! Korter en beeldender heb ik de omkering van mijn eigen werk/vak niet vaak gezien. Let op het tegenovergestelde is een oude psychologische wijsheid. En inderdaad vul maar in: Ziekte vs fysiek welbevinden; samenwerkingsproblemen vs collegaliteit; niet gezien worden vs waardering; dysfunctioneren vs goede prestaties, vastlopen vs groei, uitgeblust vs werken met passie en eentonig en stom werk vs hogere zingeving. De bedrijfsarts is meestal gericht op wat niet goed gaat, het pathogene, het negatieve, het probleem of knelpunt. De zeven bronnen van arbeidsvreugde van Kees Kouwenhoven geeft de positieve kant van de arbeidsmedaille weer. Basisboek voor de positieve bedrijfsgezondheidszorg.

inspiratie bronnen en eye openers - mijn vroege jaren

Inspiratie bronnen en eye openers

de vroege jaren van een beginnende bedrijfsarts

In den beginne…
Twee boeken waren mijn leidraad in het begin van mijn carrière ( 1980) als bedrijfsarts. Achteraf bekeken geven die mijn eigen - nog steeds bestaande - spagaat tussen de praktijk en de theorie mooi weer.

Ik kan me eigenlijk niet meer herinneren welke ik het eerst heb gelezen: Werk van Martin Schouten of Arbeids en bedrijfsgeneeskunde van Burger. De eerste kostte fl 34.50 en de tweede was beduidend goedkoper, want slechts fl 12.50 bij de Slegte. Het eerste is een journalistieke rondgang (sappig en puntig geschreven) met veel human interest, de laatste het eerste echte handboek op mijn vakgebied – 735 pagina’s dik. Alle auteurs – grootheden uit de jaren zestig - zijn reeds gaan hemelen.

In Werk (uitgegeven in1978) interviewt de Haagse Post journalist Martin Schouten 50 mensen over wat ze nou eigenlijk doen voor de kost en hoe ze daarover denken. Een jaar lang heeft Schouten geluisterd naar mensen die over hun werk vertelden: over vak, hun baas, hun collega's, hun leven - wat ze zich van hadden voorgesteld en hoe het geworden is. Van de binnenschipper ( 'de romantiek is er vanaf gevaren') tot de makelaar ('je privé leven raakt een beetje in het geding, drie jaar geleden ben ik gescheiden'). Hij heeft over een golfterrein gewandeld met de man die het gras groen moest houden (greenkeeper), heeft pils zitten hijsen met een postbode (‘ze denken wel eens dat het een of ander imbiciel beroepie is’) en is doorgezakt met de uitsmijter van een nachtcafé. Kortom: het alledaagse werkleven. Prachtig.

Het Handboek Arbeids en Bedrijfsgeneeskunde van de grondlegger van de Nederlandse Bedrijfsgezondheidszorg Prof dr GCE Burger (!974) tikte ik bij de Slegte op de kop ( 1980). Gefascineerd heb ik het doorgebladerd en later grondig bestudeerd. Het geeft een mooi inkijkje in de klassieke bedrijfsgezondheidszorg. En nog steeds kijk ik er af en toe even in. Elke keer valt me weer op hoe breed én toch diepgaand het handboek is samengesteld, én hoe pijnlijk ver het huidige werk van de bedrijfsarts van de grondbeginselen van de sociale geneeskunde is afgedreven. Een monumentaal boek - type old school.

Vlak daarna:

De boeken Overspanning van de Arnhemse psychiater Kraft (geschreven in 1972, en gevonden in de Slegte 1982) en Verlaag het Ziekteverzuim van Verbaan (1991) zorgden vervolgens voor de broodnodige verdieping voor mijn werk en waren echte eye openers. Alle twee de boekjes zijn nauwelijks meer dan 150 pagina’s dik, maar absolute briljantjes.

Overspanning van Kraft is –naar mij weten - het eerste (nederlandstalige) boek dat over het begrip overspanning is geschreven. Hoe alledaagser, hoe minder erover bekend is, lijkt het wel. Omdat het veel patiënten casussen bevat is het na bijna dertig jaar nog steeds de moeite waard om door te neuzen. Vooral het oude begrippengebruik ( managers ziekte, geldingsbehoeftigen, geringe frustratie tolerantie, zondagsneurose, aggraverende beelden, deviantie) roepen de sfeer van jaren zestig en zeventig weer geheel op. Aangezien de mensch an sich niet veel veranderd is, is het boek nog steeds het lezen waard.

Verzuim omlaag is het verslag van Daan Verbaan als HR projectleider bij Philips in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Baanbrekend in zijn praktische toepassingen. Ik las erover in de krant; het boekje was met allerlei toeters en bellen,waaronder het beroemde communicerende vat in een verzuimkoffertje te bestellen voor - even uit mijn hoofd - fl.125.=. Dat ging mijn toenmalige budget helaas te boven. Ik heb er nu nog spijt van, want het was een absolute klassieker.

De charismatische Verbaan - klein van stuk - was een buitengewoon begenadigd spreker en ging als een moderne management goeroe avant la lettre het gehele land om zijn kunsten te vertonen. Hij is de grondlegger van het latere Falke en Verbaan Groep en dé one liner: ziekte overkomt je, verzuim is een keuze. Briljant ook in de oplossingsgerichte strategie en in de kern nog steeds actueel: gedrag staat centraal en niet de medische klacht of claim op ziekteverlof gecombineerd met een uiterst praktische onderhandelingstechniek. Weinigen zullen meer invloed in Hrm land hebben gehad als Verbaan. Baanbrekend eigenlijk. Later is het boek geupdated en uitgegeven onder de titel Effectieve Verzuimbeheersing.

Diepe indruk maakte ook in die tijd het boek ‘A fortunate man’ van de Engelse schrijver John Berger en de fotograaf Jean Mohr over de Engelse plattelands dokter John Sassall. Korte zinnen en prachtige zwart wit foto’s. Hoe kun je een werkleven mooier beschrijven en ‘pakken’- in de beste tradities van de VPRO documentaires als het Gat van Nederland ( Cherry Duyns en Hans Keller). Door sommigen gezien als het mooiste boek over de ‘general practice’.: “he never seperates an illnes from the total personality of the patient; in this sense he is the opposite of the specialist; he does not believe in maintaining his imaginative distance – he must come close enough to recognize the patient fully”. Recent herdrukt en nog steeds verkrijgbaar. Het boek krijgt nog meer lading als ik – een paar jaar geleden later te verneem - dat Sassall (na meerdere depressies) zelfmoord heeft gepleegd.

En later:

In 1991 verscheen het eerste serieuze corporate biografie: Kortsluiting van Marcel Metze over de bijna ondergang van Philips en Jan Timmer en de grote schoonmaak ( Operatie Centurion). Voor het eerst kijken in de diepste krochten van een grote organisatie en de achterkant van een bedrijf, de plek waar de bedrijfsarts zich meestal ophoudt. Ronduit fascinerend dus. Later volgden een lange rij van dit soort beschrijvingen met als recente klappers: het drama Ahold en de Prooi van Jeroen Smit.

Even indrukwekkend, maar van een geheel andere orde, was het boek Ver Heen – verslag van een depressie van de Amsterdamse pyschiater en hoogleraar PC Kuiper ( de schrijver van het even beroemde als in de anti psychiatrie jaren zeventig beruchte boek Neurosenleer). Het is een dramatisch en persoonlijk verslag van een dokter/psychiater die te maken krijgt met een ernstige depressie die hij vroeger zelf bij vele patiënten behandeld had. Het is indringend en fascinerend verslag door de doolhof van de menselijke geest, aldus de recensent van de Limburger op de achterflap van het boek. Niets minder is waar. Ik werd pijnlijk dichtbij geraakt, zo dichtbij de diepten van een depressie

De Aartsvaders van Wim Wennekes ( ‘de man met het gele koffertje’) ging erbij mij ook in als koek. Wennekes – een begenadigd schrijver en verteller - beschrijft de grondleggers van het Nederlandse bedrijfsleven (Philips, Unilever, Mees Pierson, Shell, KLM, Fokker, Gist Brocades. Verplichte literatuur voor iedereen die geïnteresseerd is in het Nederlandse bedrijfsleven. Dus verplichte kost voor alle bedrijfsartsen. Wennekes overtreft zich zelf later met zijn prachtige beschrijving van de Gouden Eeuw en het ontstaan van de VOC ( de eerste multinational ter wereld) in Gouden Handel- de eerste Nederlanders overzee, en wat zij daar haalden. Eén van de eerste boeken over de VOC ( nog voor de grote hausse)

Club Claudius bestaat 25 jaar

In november 1985 spraken drie heren in Pizzeria Claudius in Hoog Catharijne in Utrecht over hun wekelijkse gang naar Nijmegen voor een opleiding in de arbeids- en bedrijfsgeneeskunde. In die pizzeria ontstond het idee om met een groep gelijkgestemd bedrijfsartsen regelmatig bijeen te komen en activiteiten te ondernemen. De heren spraken vrijmoedig over het doen van onderzoek, het organiseren van symposia of het uitgeven van een tijdschrift.
Negen deelnemers werden gerecruteerd op basis van het beginsel dat iedereen het eens moest zijn met de deelname van iedereen. Dit vereiste een zorgvuldige selectie, die pas een jaar later werd afgerond. In het najaar van 1986 startte Club Claudius met haar maandelijkse bijeenkomsten.
Ter gelegenheid van haar twaalfeneenhalfjarig bestaan publiceerde Club Claudius een geruchtmakend Liber Amicorum. Club Claudius Lustrum (ISBN 90-9011650-8)is niet meer in de boekhandels, maar voor bibliofielen zijn er nog enkele exemplaren verkrijgbaar bij de auteurs.
Nu Club Claudius vijfentwintig jaar dreigt te bestaan wordt het tijd voor een nieuw project. Dit keer geeft Club Claudius haar levenstekens in de wereld van blogs en twitter.

Westbroek, 13 mei 2010

Jan Maasen